İBNI SİNA
İbni Sina ve ya Ave Sina 980-ci il Avqust ayında Müselman İmperiyasinin erazisinde Buxarada dünyaya göz açdı. O hem filosof, riyaziyyatçı, fizik, şair idi. Bundan başqa onun tibb elminde böyük emeyi var. İbni Sina(Ave Sina) felsefeye aid 68, astronomiyaya aid 11, tibb elmine 16 ve şeriyyata aid ise 4 kitab yazmışdır. Öz dövründe “Hekimlerin Şahzadesi” (“The Prince of Physicians”) kimi tanınırdı
. Astrologiya ve simyaya etibar etmeyib Deyişilme Nezeriyyesinin doğru olub olmadığını apardığı tecrübelerle tedqiq etmiş ve doğru olmadığını isbat etmişdir. İbni Sinaya göre, her element yalnız özüne xas keyfiyyetlere malikdir ve belelikle daha deyersiz metallardan qızıl ve gümüş kimi daha deyerli metalların elde edilmesi mümkün deyil.

İbni Sina, mexanika ile de maraqlanmış ve bezi cehetlerden Aristotelin hereket anlayışını tenqid etmişdir. Aristotel, cismi hereket etdiren qüvve ile cisim arasındakı toxunma yox olduqda, cismin hereketini davam etdirmesini temin eden amilin şerait, yeni hava olduğunu bildirir ve havaya, biri cisme müqavimet digeri ise cismi daşıma olmaq kimi bir-birine uzaq olan iki vezifeni yükleyirdi.

İbni Sina, bu zidd durumu sezmiş, apardığı müşahideler neticesinde hava ile küleyin güclerini müqayise etmiş ve Aristotelin haqlı ola bilmesi üçün havanın şiddetinin küleyin şiddetinden daha çox olması neticesini çıxarmışdır. Ancaq bir ağacın yaxınından ötüb keçen bir ox, ağaca deymediyi müddetce, ağacda ve yarpaqlarında en xırda bir terpenme meydana getirmediyi halda, külek, ağacları silkelemekde ve hetta kökünden qopara bilmekdedir. Ele ise havanın şiddeti cisimleri daşımaq üçün kifayet deyil.

İbni Sina, her şeyden önce hekimdir ve bu sahedeki tedqiqatları ile meşhurdur. Tible elaqeli bir çox eser qeleme almışdır; bunlar arasında xüsusile ürek-damar sistemi ile elaqeli olanlar diqqete layiqdir. Ancaq İbnii Sina dedikde, onun adı ile bütünleşmiş ve Qerb ölkelerinde 16-cı esrin ve Şerq ölkelerinde ise 19-cu esrin evvellerine qeder oxunmuş ve istifade edilmiş “El Qanun fit Tibb” adlı eseri yadımıza düşür.

Beş kitabdan ibaret bu ensiklopedik eserin birinci kitabı, anatomiya ve qoruyucu hekimlik; ikinci kitabı adi dermanlar; üçüncü kitabı patologiya; dördüncü kitabı dermanlar ve cerrahi metodlarla müalice; beşinci kitabı ise müxtelif derman terkibleri ile elaqeli tefsilatlı melumatlar verilmişdir.

İbni Sinanın bu eseri araşdırıldıqda, mövzuları sistematik bir formada tedqiq edildiyi nezere çarpır. Tarixde ilk defe tibb ve cerrahiyyeni iki ayrı qayda-qanun kimi qiymetlendiren İbnii Sina, cerrahi müalicenin düzgün aparılması üçün anatomiyanın vacibliyini xüsusi vurğulamışdır. Heyat tehlükesi çox yuxarı olduğu üçün debde olmayan cerrahi müalice ile elaqeli nümuneler vermiş ve emeliyyatlarda istifade etmek üçün bezi aletler teklif etmişdir.

Göz ile de maraqlanmış İbni Sina, dövrünün seçilen fiziklerinden İbni Heysem kimi, Göz-Şüa Nezeriyyesini müdafie etmiş ve üst göz qapağının xarice çıxması, davamlı ağ renge ve ya qara baxmaqdan meydana gelen qar korluğu kimi daha önce behs edilmeyen xestelikler haqqında da tefsilatlı izahlar vermişdir.
İbni Sina 21 İyun 1037-ci ilde Hemedanda vefat etdi.